Waterverspilling en de papierindustrie: waarom is het waterverbruik tijdens de productie van houtpulp papier zo hoog?

Water: we kunnen niet zonder. We drinken het, we wassen ons ermee en we gebruiken het om ons voedsel te verbouwen. Water is dus essentieel om te overleven. Maar er is nog iets waarvoor water op dit moment essentieel is: de productie van houtpulp papier.

Dit is de tweede blog in de blogserie over de impact van de papierindustrie op ons milieu. De vorige keer keken we naar ontbossing en hoe we onze vriendschap met bomen konden herstellen; de bomen waarvan we houtpulp papier maken. Deze keer richten we ons op het gebruik van water tijdens de papierproductie: hoeveel wordt er gebruikt? Waarom is dat belangrijk? En zijn er alternatieven?

Hoeveel water wordt er gebruikt om een A4’tje papier te produceren?

Een A4’tje van houtpulp kan tijdens de productie tot wel 20 liter water verbruiken. De pulp- en papierindustrie gebruikt daarbij een enorme hoeveelheid zoetwater – in sommige landen gaat zelfs 10% van al het zoetwater naar het maken van papier [1]. Dat gegeven is misschien iets minder verbazingwekkend als je je bedenkt dat bijvoorbeeld in West-Europa, elke inwoner gemiddeld 147 kg papier per jaar gebruikt [2]. Als je je hierbij een voorstelling wilt maken: dat is ongeveer hetzelfde gewicht als een volwassen reuzenpanda. En die zijn best zwaar zoals je weet als je ooit hebt geprobeerd er eentje op te tillen… 

Waarom wordt er zo veel water verbruikt tijdens de productie van papier?

Tot 20 liter per A4’tje dus. Maar waarom is dat getal zo hoog? Waarvoor wordt dit water allemaal gebruikt? Water wordt gebruikt in allerlei processen tijdens het maken van papier. Laten we kijken naar de drie processen die het meeste water slurpen:

Bomen te laten groeien
Bomen drinken water. En om voldoende bomen te kweken om aan onze wensen op het gebied van pulppapier te voldoen, kiezen degenen in de papierindustrie vaak voor de snelst groeiende soort. Dat is de reden waarom Eucalyptus-plantages (die verantwoordelijk zijn voor verwoestende bosbranden in Portugal) zo gewoon zijn – ze groeien snel. Maar om deze groei te realiseren, verbruiken deze plantages grote hoeveelheden water. Veel meer dan plantages met andere soorten, wat ertoe leidt dat nabijgelegen waterstromen en landbouwgrond niet zelden beroofd worden van hun watervoorraden. In Brazilië groeit meer dan 7,5 miljoen hectare eucalyptus [3] – dat is bijna twee keer zo groot als Nederland. Misschien kun je je al een beetje inbeelden waarom de productie van houtpulp papier zoveel water verbruikt…

Pulp maken
Ook het tot pulp maken van een boom, kost water. Om van boom, pulp te maken worden bomen van hun schors ontdaan en vermalen tot houtsnippers. Daarna worden deze snippers gekookt in een waterige (!), maar chemische oplossing en omgezet in een pulpige soep.

Papier bleken
Tot slot het bleken van papier: omdat de wereld nu eenmaal wit papier prefereert, mengen papiermakers enorme hoeveelheden water met bleek om de natuurlijk bruine pulp in een helder, witte substantie te veranderen. Uiteraard mooi voor oog, maar verschrikkelijk voor het milieu. Het bleekproces is het meest waterintensieve deel van het productieproces in pulpfabrieken.

De productie van houtpulp papier en mensenrechten

Het water dat wordt gebruikt voor de papierproductie komt grotendeels van natuurlijke rivieren en meren in de buurt van papierfabrieken. En die rivieren en meren, zijn van iedereen. Dit brengt ons bij een belangrijk ander punt dat alarmerend is aan het waterverbruik van de papierindustrie: de negatieve impact die dit waterverbruik maakt op de mensen die in de buurt van de papierfabrieken wonen. 

Afgezien van de strijd om landrechten die wordt veroorzaakt door papierbedrijven die land overnemen waar inheemse volkeren van oudsher eeuwenlang hebben geleefd, wordt er in veel gevallen ook zoetwatervoorraden afgeleid van lokale gemeenschappen om te worden gebruikt in papierfabrieken. Dit betekent minder (hoewel vervuild) water om te drinken, koken en wassen en dus conflicten met betrekking tot deze veelgevraagde grondstof.  

Hieronder een citaat uit slechts één van de vele verontrustende casestudies uit het 2018 Report on the State of the Global Paper Industry (p28-29):

“In Chile pulp and paper companies are involved in bitter conflicts with indigenous and traditional people who claim the land that these companies obtained from the government during the military dictatorship of Pinochet. After democracy returned in 1990, the Mapuche started to reclaim their rights, which include the recognition of their cultural identity, the demand for land, and the demand for autonomy.

Apart from the land conflicts, there are also conflicts in Chile due to water shortage caused by the plantations, the pollution caused by the mills, and the huge plantation fires that Chile has suffered in recent years.

Over the years, the conflict has intensified, with groups that claim to represent the Mapuche resorting to more violent protests, which include the burning of timber trucks. The government has responded with anti-terrorist legislation against the Mapuche and by militarising certain areas, to protect the companies. Apart from the land conflicts, there are also conflicts in Chile due to water shortage caused by the plantations, the pollution caused by the mills, and the huge plantation fires that Chile has suffered in recent years.”

Maar de pulppapierindustrie wil uiteraard verduurzamen, toch? Ze wil toch niet voor altijd zo veel van onze natuurlijke hulpbronnen gebruiken, waardoor er onherstelbare milieuschade ontstaat?

Het klopt dat sommige A4’tjes in het ergste geval eerst 20 liter water hebben geslurpt voordat ze bij jou in de printer, in een (notitie)boek of verpakking belanden. De gemiddelde hoeveelheid water die wordt gebruikt om één vel A4-papier te maken, is echter zo’n 10 liter. Dat is nog steeds veel, maar wel minder dan 20 liter.

Sommige van de duizenden papierfabrieken in de wereld worden zich meer bewust van hun impact op het milieu. Gevolg is dat ze nu werken aan het verbeteren van hun afvalproductie. Zo hergebruiken sommigen het water wat tijdens de verschillende fasen van het papierproductieproces nodig is. En dat doen ze op zo’n manier dat soms wel 90% van het gebruikte water terugkeert in het productieproces. Dit water verandert vervolgens dus niet in afval. Maar (en dit is een grote maar), dit gebeurt sóms, en slechts bij sommige fabrieken in sómmige landen. Lang niet bij alle pulppapierfabrieken dus.

De papierindustrie moet echt op haar strepen gaan staan als ze ons wil overtuigen dat ze geen verwoestende impact op het milieu meer heeft.

De oorsprong van veel van het helder witte papier dat zorgvuldig is ingebonden in notitieboekomslagen, of strak is verpakt in een pak printerpapier, blijft grotendeels mysterieus. Wat proberen we hiermee te zeggen? Nou, dat de papierindustrie echt op haar strepen zou moeten gaan staan, wil het ons overtuigen dat ze geen verwoestende impact op het milieu meer heeft.

De hoeveelheid papier die wordt geproduceerd neemt toe en bereikte onlangs een gewicht van 400 miljoen ton per jaar.

De hoeveelheid papier die wordt geproduceerd neemt toe en bereikte onlangs een gewicht van 400 miljoen per jaar [4]. Dus zelfs als alle waterverspilling met 50% wordt verminderd in een milieubewuste fabriek, zijn we weer terug bij af wat betreft milieu-impact als we de dubbele hoeveelheid pulppapier gaan produceren. (Om nog maar te zwijgen over het dubbele aantal bomen dat dan gekapt zou moeten worden. Over ontbossing en de papierindustrie kun je hier meer lezen.)

Kun je papier maken zonder water?

*Tromgeroffel*… Het antwoord is: ja! Het steenpapier in onze Rockbooks wordt met exact géén water geproduceerd. Geen druppel. (Behalve misschien als iemand die in de fabriek werkt dorst krijgt en water drinkt, of zijn handen wast als hij of zij klaar is met werken.)

Dus daar heb je het, recht voor je neus op jouw beeldscherm: een alternatief dat geen water nodig heeft. Het is tijd dat we ons gedrag veranderen. Tijd dat we erkennen dat we de traditionele en voor het milieu schadelijke productie van papier in twijfel moeten trekken.

Wat kan jij doen?

Als er op jouw werk of bij jou thuis veel papier wordt gebruikt, overweeg dan eens om het waterslurpende pulppapier door duurzame alternatieven te vervangen. Dan hebben we het zowel over jouw notitieboek als al het andere papier.

1. Vertel degene die bij jou thuis of bij jou op het werk het papier voor de printer koopt, bijvoorbeeld over PaperWise. PaperWise maakt namelijk papier van landbouwafval waardoor er geen bomen nodig zijn. Ook fijn: het papier van 100% landbouwafval is niet gebleekt.  
2. Je kan jouw office manager – of iemand anders die notitieboeken inkoopt op jouw werk – vertellen over de notitieboeken van Paper on the Rocks. Natuurlijk wel even erbij vertellen dat de productie van steenpapier geen water vereist en minder CO2, energie en afval produceert. En de bomen? Die kunnen uiteraard ook blijven staan.

Dit laatste gedeelte lijkt misschien een beetje op een verkooppraatje, want já: we willen dat je een notitieboek van ons koopt. Maar we hopen wel dat het duidelijk is waarom: we willen een grote gedragsverandering realiseren. We hebben de mogelijkheid om ontbossing enorm te verminderen en de biodiversiteit te vergroten door een alternatief product te gebruiken. Logisch dus, dat we willen dat jij onderdeel van de oplossing wordt.

Voor als je meer wil lezen over mensenrechten en de papierindustrie:

Beyond Paper Promises: Assessing the Impacts of Corporate Pulp and Paper Commitments on Forests and Frontline Communities by Rainforest Action Network (RAN)

Bronnen:

[1, 2, 3] p30, p9, p28 Report on the State of the Global Paper Industry – Environmental Paper Network (2018)

[4] p51 The State of the World’s Forests 2018 – The Food and Agriculture Organization (FAO)

Foto door Giga Khurtsilava via Unsplash